حسابداری محیط زیست
حسابداری زیست محیطی(حسابداری سبز) شامل مجموعه فعالیتهایی است که موجب افزایش توان سیستمهای حسابداری در جهت شناسایی،ثبت و گزارشگری آثار ناشی از تخریب و آلودگی زیست محیطی میشود.
حسابداری زیست محیطی مبتنی بر تلفیق زیست محیطی به عنوان یک منبع سرمایه و لحاظ کردن هزینههای زیست محیطی به عنوان یکی از هزینه های قابل قبول در فرآیندهای اقتصادی و محاسباتی است.
حسابداری زسیت محیطی یا حسابداری محیط زیست (حسابداری سبز) می تواند یک افته خاص د حسابداری (کیس استادی case studyدر حسابداری) باشد .
برای دریافت اطلاعات بیشتر به ادامه مطلب بروید .
چکیده
در این مقاله حسابداری زیست محیطی(Environmental Accounting)،انواع آن، سودمندی و فرآیند تسهیم هزینه آن مورد بررسی قرار گرفته است.
نتایج این بررسی نشان میدهد حسابداری زیست محیطی میتواند در شرکتهای بزرگ و کوچک، صنایع مختلف،بخش‌های تولیدی و یا خدماتی و در مقیاسهای بزرگ یا کوچک و براساس روشی منظم و سیستماتیک و براساس مبانی مورد نیاز حتی در روشهای پیشرفتهای نظیر هزینهیابی بر مبنای فعالیت،مدیریت بر مبنای فعالیت،مدیریت کیفیت جامع و فرآیند مهندسی مجدد به کار گرفته شود.
همچنین،بررسی مزبور نشان میدهد امروزه عملکرد زیست محیطی یکی از عوامل خیلی مهم در ارزیابی موفقیت شرکتهاست و توجه به فرآیندها و محصولات منطبق با شرایط زیست محیطی،مزایای رقابتی بسیار مهمی برای شرکتها بهوجود میآورد.
واژههای کلیدی:حسابداری زیست محیطی،هزینههای قانونی،هزینههای اختیاری،هزینههای اجتماعی.
مقدمه
در عصر حاضر،با توجه به وجود برخی از محدودیتهای زیست محیطی بهویژه در تجارت جهانی و تنگ شدن عرصه رقابت،همگان بر این موضوع توافق دارند که مدیران واحدهای تجاری تحت فشار فزایندهای هستند که نه تنها باید هزینههای عملیاتی را کاهش دهند،بلکه باید تاثیرات زیست محیطی حاصل از فعالیتهای عملیاتی خود را نیز به حداقل برسانند.این اعمال فشار از طرف گروههایی نظیر سهامداران،دولت،رسانههای گروهی، مصرفکنندگان،سرمایهگذاران و دیگر سازمانها اعمال میشود.
شرکتها برای کاهش تاثیرات زیست محیطی، فعالیتهای عملیاتی خود چارهای به جز این ندارند که اطلاعات مربوط به هزینههای زیست محیطی را نیز در حسابها و تصمیمات خود وارد کنند.
مطالعات اخیر نشان میدهد که با وجود اندازه و اهمیت خیلی زیاد هزینههای زیست محیطی،این هزینهها توسط مدیران نادیده گرفته شده‌اند،زیرا اطلاعات ارائهشده توسط سیستم حسابداری سنتی در این زمینه،عموما ناقص، غیرقابل فهم و نامربوط بوده است.
حسابداری زیست محیطی،سازمان را به ابزاری مجهز میکند که در سیستم حسابداری سنتی تجدیدنظر کرده و آن را به گونهای اصلاح نماید که بتواند اطلاعات مربوط به هزینههای زیست محیطی را پردازش و به گونهای مناسب گزارش و در اختیار مدیران قرار دهد.
سیستم حسابداری زیست محیطی،مبتنی بر اندیشه تحول حسابداری کلاسیک و تکمیل آن است.در این راستا، باید هزینههای ناشی از آلودگی و رفع آن به عنوان تابعی از تولید یا خدمات محاسبه شود.حسابداری زیست محیطی میتواند حلقه ارتباطی بین مدیران زیست محیطی و حسابداران ایجاد و هر دو گروه را تشویق کند که با کار در کنار یکدیگر به سویی حرکت کنند که در آینده،هم عملکرد مالی و هم عملکرد زیست محیطی شرکت بهتر شود.
حسابداری زیست محیطی؟
حسابداری زیست محیطی شامل مجموعه فعالیتهایی است که موجب افزایش توان سیستمهای حسابداری در جهت شناسایی،ثبت و گزارشگری آثار ناشی از تخریب و آلودگی زیست محیطی میشود.
حسابداری زیست محیطی مبتنی بر تلفیق زیست محیطی به عنوان یک منبع سرمایه و لحاظ کردن هزینههای زیست محیطی به عنوان یکی از هزینههای قابل قبول در فرآیندهای اقتصادی و محاسباتی است.
هدف حسابداری زیست محیطی،فراهم آوردن اطلاعاتی است که برای ارزیابی عملکرد،تصمیمگیری، کنترل و گزارشگری به مدیران یاری میرساند.
حسابداری زیست محیطی بر مفاهیم اقتصادی و زیست محیطی بنا شده و به دلیل عدم استفاده از ارزشهای مبتنی بر بازار،کاربرد آن مستلزم ایجاد تغییر در فرهنگ است.حسابداری زیست محیطی،بخشی از این تغییرات را در سازمان وسیعتر از آن در جامعه ارائه میکند و با ارائه شناخت اساسی بیشتر و مشارکت در فعالیتهای کاری روزانه،به تعیین هدف توسعه مستمر به عنوان رویکردی خاص،کمک میکند.(خوشطینت،1385)
دلایل سودمندی حسابداری زیست محیطی
شرکتهای تولیدی و خدماتی،انواع مختلفی از هزینهها را متحمل می‌شوند.هزینههای زیست محیطی نیز یکی از این هزینههاست.عملکرد زیست محیطی،یکی از عوامل بسیار مهم در ارزیابی موفقیت شرکت است.هزینهها و عملکرد زیست محیطی شرکت به دلایل زیر،شایسته بذل توجه خاص مدیریت هستند:
بسیاری از هزینههای زیست محیطی را میتوان با استفاده از تصمیمگیریهای تجاری بهتر،سرمایهگذاری در فنآوریهای سازگارتر با زیست محیطی(صنایع سبز)و طراحی دوباره فرآیندها و محصولات تولیدی بهطور قابل ملاحظهای کاهش داد و یا اصلا آنها را حذف کرد.زیرا، برخی از این هزینهها ممکن است هیچ ارزش افزوده برای سیستم و یا محصول ایجاد نکنند.
مدیریت بهتر هزینههای زیست محیطی میتواند عملکرد زیست محیطی شرکت را نیز بهبود بخشیده و(از طریق کاهش آلودگی و حفظ سلامت عمومی)،مزایای قابل ملاحظهای را برای جامعه به همراه داشته باشد.
درک درست هزینههای زیست محیطی و اطلاع از عملکرد زیست محیطی فرآیندها و محصولات تولیدی میتواند بهایابی درست و صحیح و همچنین قیمتگذاری محصولات را بهبود بخشیده و به شرکتها در طراحی فرآیند و محصولات سازگارتر با زیست محیطی یاری رساند.
ثابت شده است با توجه به فرآیندها و محصولات تولیدی منطبق با شرایط زیست محیطی بهتر،مزایای رقابتی برای محصولات شرکت در میان مشتریان ایجاد میکند.
اصطلاح حسابداری زیست محیطی سه معنی مجزا دارد .
حسابداری درآمد ملی
حسابداری درآمد ملی،مقیاسی از اقتصاد کلان است که میتواند اطلاعاتی در مورد اندازه،کیفیت و ارزش منابع مصرفشده ملت و یا یک قوم،برای هر دو گروه منابع قابل تجدید و غیرقابل تجدید ارائه کند.اصطلاح حسابداری زیست محیطی ممکن است به این زمینه از اقتصاد ملی اشاره داشته باشد.در این زمینه حسابداری زیست محیطی، حسابداری منابع طبیعی نیز نامیده میشود.واژه حسابداری منابع طبیعی پس از وارد کردن جنبههای زیست محیطی در سیستم حسابهای ملی مطرح میشود.
حسابداری مالی
حسابداری مالی،شرکت را قادر میسازد تا گزارشهای مالی را برای استفاده سرمایهگذاران،اعتباردهندگان و دیگر گروهها تهیه کند.شرکتها از طریق گزارشهای فصلی یا سالانه،اطلاعاتی در مورد وضعیت مالی و عملکرد شرکت برای استفاده عموم ارائه میکنند.مبنای تهیه این نوع گزارشها،اصول پذیرفته شده حسابداری (GAAP) است.حسابداری زیست محیطی در این زمینه به برآورد بدهیهای زیست محیطی و هزینههای قابل ملاحظه آن(از نظر مالی)و گزارشگری عمومی آنها اشاره دارد.
حسابداری مدیریت
حسابداری مدیریت،فرآیند شناسایی،گردآوری و تجزیه و تحلیل اطلاعات برای اهداف درون سازمانی است. اطلاعات گردآوری شده در سیستم حسابداری مدیریت برای برنامهریزی،ارزیابی عملکرد و مقاصد کنترلی بهکار برده میشود.برخلاف حسابداری مالی که متاثر از اصول پذیرفته شده حسابداری است،حسابداری مدیریت براساس نیاز و هدف بهکارگیری آن در شرکتهای مختلف، متفاوت است.
حسابداری زیست محیطی در زمینه حسابداری مدیریت به استفاده مدیران از اطلاعات مربوط به هزینهها و عملکرد زیست محیطی شرکت برای گرفتن هزاران تصمیم تجاری اشاره دارد.
حسابداری مدیریت زیست محیطی،زیرمجموعهای از حسابداری زیست محیطی است.این مفهوم بهطور عام برای فراهم کردن اطلاعات برای تصمیمگیری درون سازمانی استفاده میشود،اگچه اطلاعات حاصل شده میتواند برای اهداف دیگری مانند گزارشگری برون سازمانی نیز به کار رود.
اتحادیه بینالمللی حسابداری،حسابداری مدیریت زیست محیطی را به شرح زیر تعریف کرده است: “حسابداری مدیریت زیست محیطی به معنی مدیریت زیست محیطی و عملکرد اقتصادی از طریق اجرا و توسعه سیستمها و روشهای مناسب مربوط به زیست محیطی است که ممکن است شامل گزارشگری و حسابرسی در بعضی از شرکتها شود.حسابداری مدیریت زیست محیطی معمولا شامل هزینهیابی چرخه عمر،ارزیابی سودها و برنامههای راهبردی برای مدیریت زیست محیطی میشود”.
حسابداری زیست محیطی در زمینه حسابداری مدیریت،خدماتی را به مدیران واحد تجاری ارائه میکند. مدیریت میتواند در تعدادی از تصمیمات داخلی خود به شرح زیر،از اطلاعات حاصل از حسابداری زیست محیطی بهرهمند شود:
طراحی محصول
طراحی فرایند تولید
ارزیابی عملکرد
سرمایهگذاری در داراییهای ثابت
کنترل هزینهها
مدیریت ضایعات
هزینههای زیست محیطی
واژه بهایابی زیست محیطی،حداقل به دو جنبه مهم اشاره دارد:
1-هزینههایی که بهطور مستقیم فعالیتهای مالی شرکت را تحت تاثیر قرار میدهند.این هزینهها،هزینههای خصوصی،خاص شرکت یا داخلی نامیده می‌شوند.
2-هزینههای منحصربهفرد زیست محیطی که شرکتها مسئول آنها نیستند و هیچ پیامد اقتصادی مستقیمی برای فعالیتهای مالی شرکت ندارند.این هزینهها،هزینههای اجتماعی نامیده می‌شوند.
در این مقاله هزینههای داخلی مورد بحث قرار میگیرند زیرا،این هزینهها نوعا در شرکتهایی وجود دارند که از حسابداری زیست محیطی استفاده میکنند.
اگرچه بنگاههای انتفاعی هزینههایی را تحت موضوع زیست محیطی متحمل می‌شوند،اما ارائه تصویری از عملکرد زیست محیطی حاوی منافع حاصل از تحمل هزینههای مزبور،با توجه به ساختار موجود حسابداری، دشوار است.به همین دلیل،بسیاری از بنگاههای انتفاعی هزینه فعالیت زیست محیطی را بدون مقابله با منافع آن به عنوان اقلام هزینه منظور کرده و در گزارشگری مالی به گونهای موثر آنها را افشا نمیکنند.افشای هزینههای زیست محیطی در راستای حفظ ثروت سهامداران باعث افزایش ارزش بنگاه اقتصادی میشود.اگرچه،منافع این هزینهها قابل ارزیابی به ریال نیست اما در عینحال،ایجاد تمایز در بنگاه اقتصادی به عنوان یک صنعت سبز را موجب میشود و از طریق ایجاد محبوبیت اجتماعی،آثار مفید و موثری بر قیمت سهام این بنگاهها خواهد داشت(کاظمزاده ارسی،سال 1382).
شناسایی و تفسیر هزینههای زیست محیطی و ارتباط آنها با فرایند تولید محصولات و یا داراییهای شرکت برای تصمیمهای بهینه مدیریت مهم است.رسیدن به هدفهایی مانند کاهش مخارج زیست محیطی،افزایش درآمد و بهبود عملکرد زیست محیطی شرکت مستلزم توجه خاص مدیریت به هزینههای زیست محیطی جاری و آینده است.
چگونگی تعریف شرکت از هزینههای زیست محیطی،به این موضوع بستگی دارد که میخواهد از این اطلاعات در چه زمینهای(تسهیم هزینهها،بودجهبندی سرمایهیی، طراحی محصول و فرآیند تولید و یا دیگر تصمیمهای مدیریتی)استفاده کند.همچنین،به میزان وسعت این کاربرد نیز بستگی دارد.علاوه بر این،همواره به وضوح مشخص نیست که یک هزینه،جزیی از هزینههای زیست محیطی محسوب میشود و یا نه.
برخی از هزینهها،تماما در حدود تعریف هزینههای محیطی واقع می‌شوند.بنابراین،به عنوان هزینه زیست محیطی شناسایی می‌شوند.اما،برخی دیگر از هزینههای ممکن است که تنها قسمتی از آنها جز هزینههای زیست محیطی طبقهبندی شوند و قسمت دیگر جزء هزینههای زیست محیطی نباشند.این موضوع جزء هزینههای زیست محیطی محسوب میشود یا نه مهم نیست، بلکه هدف،بهدست آوردن هزینههای زیست محیطی مربوط و توجه به آنها در زمان مناسب است.راههای مختلفی برای طبقهبندی هزینهها وجود دارد.سیستم حسابداری نوعا هزینهها را به عناوین زیر طبقهبندی میکند:
1-مواد و دستمزد مستقیم
2-سربار کارخانه(هزینههای عملیاتی به استثنای مواد و دستمزد مستقیم)
3-توزیع و فروش
4-عمومی و اداری
5-تحقیق و توسعه
هزینههای زیست محیطی در شرکتهای مختلف ممکن است در یکی یا در همه این طبقهها جای گیرند.برای اینکه هزینههای زیست محیطی هنگام گرفتن تصمیمهای مدیریتی بهتر مدنظر قرار گیرند،آنها را به دو دسته تقسیم میکنند:
1-هزینههای زیست محیطی که بهطور کلی و عمومی مورد توجه مدیریت قرار میگیرند و اصطلاحا به آنها هزینههای مستقیم یا عادی گفته میشود.
2-هزینههای زیست محیطی که ممکن است(به دلیل تلقی آنها به عنوان هزینههای سربار و یا تحقیق و توسعه)،مبهم باشند(به خاطر تسهیم نادرست آنها به مراکز هزینه)بد ارایه شوند و یا به سادگی از آنها چشمپوشی شود،به این هزینهها اصطلاحا هزینههای مخفی1،احتمالی2،و یا کمتر مشهود3گفته میشود.
نمونههای زیر از هزینههای زیست محیطی است که میتوانند از نگاه مدیران مخفی و پنهان بمانند از:
هزینههای زیست محیطی اولیه4:هزینههایی هستند که قبل از شروع فرایند تولید میتوانند شامل هزینههای مربوط به طراحی محصولات و فرآیندهای تولیدی که از نظر زیست محیطی بهتر باشند و یا ارزیابی گزینههای مربوط به تجهیزات کنترل آلودگی و…باشند.تحلیلگران و مدیران در زمان تمرکز بر هزینههای مربوط به بهرهبرداری و اداره سیستم و فرآیند تولید،با تلقی این هزینهها به عنوان سربار و یا هزینههای تحقیق و توسعه به راحتی آنها را فراموش میکنند.
هزینههای زیست محیطی قانونی5:هزینههایی هستند که به خاطر پذیرفتن قوانین و مقررات دولتی مربوط به زیست محیطی به شرکت تحمیل می‌شوند.
هزینههای زیست محیطی اختیاری6:هزینههایی هستند که وقوع آنها در واحد اقتصادی به خاطر رعایت الزامات قانونی زیست محیطی نیست،بلکه خود واحد اقتصادی برای اصلاح زیست محیطی و یا افزایش اعتبار زیست محیطی شرکت در میان مشتریان،آنها را متحمل میشود.
هزینههای زیست محیطی قانونی و اختیاری هنگام بهرهبرداری و اداره فرآیند تولید و یا یک سری از تجهیزات رخ میدهند.به دلیل اینکه اغلب شرکتها بهطور سنتی هزینههای زیست محیطی قانونی و اختیاری را به عنوان سربار تلقی میکنند در نتیجه،این هزینهها معمولا هنگام گرفتن تصمیمات تجاری و عملیاتی مورد توجه مناسب مدیران و تحلیلگران قرار نمیگیرند.
هزینههای زیست محیطی
هزینههایی که به خاطر رعایت قوانین و مقررات زیست محیطی بر شرکت تحمیل می‌شوند،بهطور مشخص هزینههای زیست محیطی محسوب می‌شوند.هزینههای دیگر مانند هزینههای شرکت برای اصلاح و بهبود کیفیت محیط زیست،هزینههای مرتبط با تجهیزات کنترل آلودگی محیط زیست،جرایم و مجازاتهای به علت عدم رعایت قوانین و مقرراتهای زیست محیطی محافظت از محیط زیست،نیز بهطور مسلم هزینه زیست محیطی محسوب می‌شوند.سایر هزینههای محافظت از محیط زیست،نیز هزینه محیط زیست محسوب می‌شوند، حتی اگر این هزینهها توسط قانون الزامی نشده باشند.
هزینههای دیگری نیز وجود دارد که تعیین اینکه این هزینهها جزء هزینههای ریست محیطی محسوب می‌شوند یا نه،مشکل است.برای نمونه،آیا باید هزینه نگهداری تجهیزاتی که از اول به دلیل آلودگی کمتر زیست محیطی، انتخاب شده‌اند را به عنوان هزینه زیست محیطی در نظر گرفت؟آیا باید هزینه تلاشهای انجام گرفته برای کنترل زمان مجاز نگهداری مواد اولیه و ملزومات تولیدی در قفسههای انبار را به عنوان هزینههای زیست محیطی در نظر گرفت؟(اگر این مواد اولیه و ملزومات به دلیل تمام شدن عمر مفید آنها فاسد و به عنوان ضایعات دور ریخته شوند باعث آلودگی محیط زیست می‌شوند).
موفقیت حسابداری زیست محیطی به طبقهبندی صحیح کلیه هزینههای یک شرکت،بستگی ندارد.البته،هدف حسابداری زیست محیطی تامین اطلاعات مربوط برای کسانی است که به این اطلاعات نیاز دارند یا اینکه میتوانند از این اطلاعات استفاده کنند.
برخی از شرکتها برای طبقهبندی هزینههایی که بهطور قطع و یقین نمیتوان گفت که هزینه زیست محیطی هستند یا نه،از روشهای زیر استفاده میکنند:
یک قلم هزینه را برای یک هدف خاص به عنوان هزینه زیست محیطی در نظر میگیرند،در حالی که همین هزینه را برای یک هدف دیگر هزینههای زیست محیطی تلقی نمیکنند.
قسمتی از این هزینه و یا فعالیت را به عنوان هزینه زیست محیطی در نظر میگیرند.
اگر شرکت تشخیص دهد که بیش از 50 درصد یک قلم هزینه،هزینه زیست محیطی است،برای اهداف حسابداری و مدیریتی کل آن هزینه را به عنوان هزینه زیست محیطی در نظر میگیرند.
شرکتها در مورد این هزینهها،آزادی عمل زیادی دارند.آنها میتوانند هدف و مقصود استفاده از حسابداری محیط زیست را به عنوان مبنا قرار دهند و مشخص کنند که چه هزینههایی باید به عنوان هزینه زیست محیطی تعریف و چگونه باید طبقهبندی شوند.
چارچوب مناسب برای حسابداری زیست محیطی
حسابداری زیست محیطی،ابزار انعطافپذیری است که میتواند چارچوبهای مختلفی را پوشش دهد و در مقیاسهای مختلف هم مورد استفاده قرار گیرد.مقیاس و درجه حسابداری زیست محیطی به منابع،نیازها و اهداف شرکت بستگی دارد.حسابداری زیست محیطی را میتوان در مقیاسها مختلفی به شرح زیر به کار گرفت:
فرآیندهای تولیدی جداگانه و یا گروهی
سیستم تولیدی
محصول و یا خطوط تولید محصول
تجهیزات تولیدی
مقیاس حسابداری زیست محیطی از چارچوب و دامنه کاربرد آن منتیج میشود.اولین سوال در مورد چارچوب و دامنه حسابداری زیست محیطی این است که آیا حسابداری زیست محیطی هزینههای سنتی را به اندازهای گسترش میدهد تا شامل هزینههای مخفی نیز بشوند؟سوال دیگر اینکه آیا شرکتها تنها هزینههای زیست محیطی را مورد توجه قرار میدهند که بهطور مستقیم بر سود یا زیان آنها تاثیر میگذارد یا اینکه میخواهند هزینههای زیست محیطی قابل محاسبه و ناشی از عالیتهای خود(یعنی هزینههای زیست محیطی اجتماعی)را نیز شناسایی کنند؟
بنابراین،چارچوب حسابداری زیست محیطی به انواع هزینههای زیست محیطی اشاره میکند.اگر چارچوب حسابداری زیست محیطی خیلی وسیع باشد،شناسایی و ارزیابی هزینهها به عنوان هزینههای زیست محیطی برای شرکت خیلی سخت میشود.این موضوع در نمایشگر 3 نشان داده شده است.
چه شرکتهایی میتوانند حسابداری زیست محیطی را اجرا کنند؟
حسابداری زیست محیطی میتواند در شرکتهای بزرگ و کوچک،صنایع مختلف و همچنین در بخش‌های تولیدی و یا خدماتی به کار گرفته شود.حسابداری زیست محیطی را میتوان در مقیاسهای بزرگ و یا در مقیاسهای کوچکتر، با روشی منظم و سیستماتیک یا براساس مبانی مورد نیاز به کار گرفت.شکل انتخاب حسابداری زیست محیطی توسط شرکتها،اهداف و دلایل استفاده از آن را منعکس میکند.
در هر شرکتی حمایت مدیریت ارشد سازمان برای موفقیت اجرای حسابداری زیست محیطی ضروری است زیرا،حسابداری زیست محیطی ممکن است باعث ایجاد نگاهی تازه به هزینههای زیست محیطی،عملکرد و تصمیمهای شرکت در این زمینه شود.تعهد مدیریت ارشد سازمان در اجرای حسابداری زیست محیطی باعث ایجاد انگیزه و نگرش مثبت در کارکنان برای پذیرش این نوع حسابداری میشود.
شرکتها برای اجرای حسابداری زیست محیطی باید تیمهای عملیاتی شامل طراحان سیستم،شیمیدانها مهندسان،مدیران تولید،اپراتورها،کارمنداه،دایره خرید و حسابداران(کسانی که احتمالا قبل از این با یکدیگر همکاری نداشتهاند)را در کنار یکدیگر به کار گیرند زیرا، حسابداری زیست محیطی،موضوع قابل بحثی صرفا در حوزه حسابداری نیست و نیازمند گردآوری اطلاعاتی از تمام گروههای مزبور است.این افراد برای رسیدن به دیدگاه و فهم مشترک در مورد حسابداری زیست محیطی و واقعیت بخشیدن به این دیدگاه،نیازمند گفتگو با یکدیگر هستند.
شرکتهای دارای سیستم رسمی مدیریت زیست محیطی،ممکن است مایل باشند که به حسابداری محیط زیست نیز رسمیت بخشند زیرا،این موضوع ابزار حمایتی برای گرفتن تصمیمهای منطقی در این شرکتهاست.
در بسیاری از شرکتهایی که اجرای سیستمهای جدید تجاری را شروع کرده و یا در حال تجربه آن هستند، حسابداری زیست محیطی میتواند در هریک از روشهای زیر نقش ایفا کند:
هزینهیابی بر مبنای فعالیت
مدیریت بر مبنای فعالیت
مدیریت کیفیت جامع
مدیریت کیفیت جامع یا نگرش زیست محیطی
فرایند مهندسی مجدد و کاهش هزینهها
همه روشهای مزبور با حسابداری زیست محیطی سازگارند و میتوانند منبعی برای گردآوری اطلاعات زیستمحیطی برای گرفتن تصمیمهای تجاری در این زمینه محسوب شوند.شرکتهای استفادهکننده از این سیستمها ممکن است بخواهند پذیرش صریح حسابداری زیست محیطی را به عنوان بخشی از فعالیتهای خود مدنظر قرار دهند.
شرکتهای کوچک میتوانند سیستم مدیریت زیست محیطی رسمی نداشته باشند و یا از هیچکدام از روشهای مزبور استفاده نکنند اما،ممکن است حسابداری زیست محیطی موفقی را به اجرا درآورند.در شرکتهای بزرگ برای استفاده از این نوع حسابداری،تعهد و الزام مدیریت و همچنین درگیر شدن تیمهای عملیاتی در فرآیند حسابداری زیست محیطی ضروری است.
فرایند تسهیم هزینه در حسابداری زیست محیطی
یکی از مهمترین وظایف حسابداری زیست محیطی جلب توجه مدیران و سهامداران شرکت به هزینههای زیست محیطی است.کسانی که ممکن است توانایی و صلاحیت شناسایی راههای کاهش و یا اجتناب از این هزینهها را داشته و همزمان کیفیت محیط زیست را هم بهبود ببخشند.
انجام این کار مستلزم خارج کردن بعضی از هزینههای زیست محیطی از حساب سربار و تسهیم آنها به حسابهای مناسب است.شرکت میتواند با تخصیص هزینههای زیست محیطی به محصولات یا فرآیندهای تولیدی ایجاکننده این هزینهها،موجب شود تا مدیران بخش‌های مختلف و کارگران عملیاتی راههای جلوگیری از آلودگی و کاهش هزینههای زیست محیطی را شناسایی و سودمندی آنها را افزایش دهند.
در صورت تسهیم نادرست هزینههای سربار به محصول،ممکن است سهم بیشتری از این هزینهها داده شود و در حالی که محصول دیگر سهم کمتری ببرد اگرچه نقش آن در ایجاد هزینههای سربار بیشتر بوده است در نتیجه این تسهیم نادرست،هزینهیابی محصولات به صورت ضعیف انجام شده و میتواند قیمتگذاری و سودآوری آنها را تحت تاثیر قرار دهد.حالت دیگر این است که میتواند برخی از هزینههای سربار اصلا در هزینه محصول و قیمت فروش آن منعکس نشود.
در هر دو مورد گفته شده،مدیران اطلاعات صحیح در مورد هزینههای تولید محصول را دریافت نمیکنند.بنابراین، گزارشهای داخلی حسابداری محرکهای کافی برای پیدا کردن راههای کاهش این هزینهها فراهم نمیکند.
جدا کردن هزینههای زیست محیطی(معمولا مخفی)از حسابهای سربار و تخصیص آنها به محصولات یا فرآیندهای تولیدی محرک این هزینهها،هزینههای مزبور را برای مدیران،مهندسان،طراحان تولید و دیگر افراد آشکار میسازد و این موضوع برای شرکت خیلی اهمیت دارد زیرا، میتواند به مدیران کمک کند تا کاهش هزینههای تولیدی و هزینههای زیست محیطی را هدف قرار دهند و در این زمینه عملکرد شرکت را بهبود بخشند..
مراحل تسهیم هزینههای زیست محیطی به شرح زیر است:
1-تعیین مقیاس و چارچوب مناسب برای این هزینهها.
2-مشخص کردن هزینههای زیست محیطی.
3-مشخص کردن مقدار این هزینهها.
4-تسهیم هزینههای زیست محیطی به فرآیندها و محصولات محرک هزینههای مزبور.
طراحی محصولات یا فرآیندهای تولیدی بر مبنای حسابداری زیست محیطی
طراحی محصول و یا فرآیندهای تولیدی بهطور قابل ملاحظهای بر هزینهها و عملکرد زیست محیطی شرکت تاثیر میگذارد.طراحی فرایند تولید مستلزم ایجاد توازن و هماهنگی بین هزینهها،عملکرد شرکت،عوامل فرهنگی و قانونی و معیارهای زیست محیطی است.
بسیاری از شرکتها با تدوین برنامههایی مانند”طراحی برای محیط”میخواهند در مراحل اولیه و هرچه زودتر ملاحظات زیست محیطی را در حسابهای خود وارد کنند. برای انجام چنین کاری،طراحان و مهندسان تولید به اطلاعات مربوط به هزینهها و عملکرد زیست محیطی گزینههای مختلف طراحی محصولات و فرآیندهای تولیدی نیاز دارند.بنابراین،فراهم ساختن اطلاعات مربوط به هزینهها و عملکرد زیست محیطی گزینههای مختلف پیش روی شرکت برای طراحان،میتواند فرآیند طراحی محصولات و یا فرآیندهای مناسب و سازگار با زیست محیطی را آسان کند.
نتیجهگیری
حسابداری زیست محیطی،ابزاری جامع و فراگیر برای وارد کردن ملاحظات زیست محیطی در تصمیمگیریهای تجاری است.وارد کردن هزینههای زیست محیطی داخلی در سیستم حسابداری،به شرکتها کمک خواهد کرد تا تصمیماتی اتخاذ نمایند که علاوه بر افزایش سودآوری بلند مدت،عملکرد زیست محیطی را نیز بهبود بخشیده و با معرفی خود به عنوان صنعت سبز به بازار سرمایه،موجبات افزایش ثروت سهامداران را فراهم آورند.
پذیرش این نوع حسابداری میتواند شرکت را در وضعیت رقابتی مناسب با سایر شرکتها قرار دهد که تنها حسابداری متداول و مرسوم را به کار میبرند.
سیستم حسابداری زیست محیطی مبتنی بر اندیشه تحول حسابداری کلاسیک و تکمیل آن است.در این راستا،باید هزینههای ناشی از آلودگی و رفع آن به عنوان تابعی از تولید یا خدمات،نیز در کنار سود و هزینه حاصل از خود کالاها و خدمات محاسبه شود.
سیستم مدیریت هزینههای زیست محیطی باید روشی برای حسابداری تمام هزینههای زیست محیطی داشته باشد و هزینههای زیست محیطی اجتماعی و داخلی را با هم به منظور تسهیم هزینهها و طراحی محصولات و فرآیندهای تولیدی و دیگر تصمیمهای آتی شرکت به کار گیرد.
شرکتها هرچند با مقیاس و چارچوب محدود و کوچک،میتوانند بهطور فزایندهای در حسابداری زیست محیطی پیشرفت کنند.شرکتها میتوانند ابتدا حسابدای زیست محیطی را در مورد آنها دارند و سپس به سمت فعالیتهایی حرکت کنند که تعیین درآمد و هزینه زیست محیطی آنها مشکلتر است.در جایی که برآورد هزینههای زیست محیطی داخلی شرکت مشکل است و یا مدیریت ارشد سازمان در مورد تعیین و ردیابی این هزینهها حمایتی قابل توجه نمیکند،شاید بهتر باشد که این هزینهها به صورت کیفی برآورد و ارزیابی شوند.
منابع و ماخذ
1-خوش طینت،محسن،1385″حسابداری زیست محیطی:ابزاری جدید برای فرهنگی پایدار”،حسابدار شماره 172.
2-کاظمزاده ارسی،نادر،”حسابداری محیط زیست”تدبیر،شماره 135.
نویسنده : سجادی، سید حسین و جلیلی، امیر
3-سایت http://sinahesabdar.blogfa.com
باکس دانلود
